Llygredd maetholion

Llygredd maetholion

Math	materion amgylcheddol, Llygredd dŵr

Mae llygredd maetholion yn fath o lygredd dŵr, yn cyfeirio at halogiad gan ormodedd o faetholion. Mae'n un o brif achosion ewtroffeiddio dyfroedd wyneb (llynnoedd, afonydd a dyfroedd arfordirol), lle mae gormodedd o faetholion, fel arfer nitrogen neu ffosfforws, yn ysgogi twf algaidd.^[1] Ymhlith y prif ffynonellau o lygredd maetholion mae: dŵr ffo arwyneb o ffermydd, gollyngiadau o danciau carthion a bwydydd anifeiliaid, ac allyriadau o hylosgi. Oherwydd fod gan garthion lefel uchel iawn o faetholion mae carthion amrwd yn cyfrannu'n fawr at ewtroffeiddio diwylliannol. Cyfeirir at ryddhau neu ddymio carthion amrwd i gorff o ddŵr fel 'gollwng carthion', ac mae'n dal i ddigwydd ledled y byd, yn bennaf gan nad oes yn rhaid i'r ffermwr dalu.

Ychydig iawn o lygredd maetholion sydd ei angen i niweidio cynefinoedd fel afonydd a phyllau dŵr. Mae'r ychydig hwn yn ddigon i wneud niwed i blanhigion sensitif ac anifeiliaid sy’n cartrefu yn y mannau hyn.

Mae cyfansoddion nitrogen adweithiol gormodol yn yr amgylchedd yn gysylltiedig â llawer o bryderon amgylcheddol dwys, gan gynnwys ewtroffeiddio dyfroedd wyneb, blodau algaidd niweidiol, hypocsia, glaw asid, dirlawnder nitrogen mewn coedwigoedd, a newid hinsawdd . ^[2]

Ers ffyniant amaethyddol y 1910au ac eto yn y 1940au, o ganlyniad i'r galw mawr am fwyd, mae cynhyrchu amaethyddol yn dibynnu'n fawr ar ddefnyddio gwrtaith.^[3] Mae gwrtaith yn sylwedd naturiol neu wedi'i addasu'n gemegol sy'n llawn o faetholion, ac sy'n helpu pridd i ddod yn fwy ffrwythlon. Ceir llawer iawn o ffosfforws a nitrogen mewn gwrtaith, sy'n arwain at ormodedd o faetholion yn mynd i mewn i'r pridd. Nitrogen, ffosfforws a photasiwm yw'r prif faetholion "y 3 Mawr" mewn gwrtaith masnachol, mae pob un o'r maetholion sylfaenol hyn yn chwarae rhan allweddol yn nhwf y planhigion.^[4] Pan na chaiff nitrogen a ffosfforws eu defnyddio'n llawn gan y planhigion sy'n tyfu, gallant gael eu colli o gaeau'r fferm a chael effaith negyddol ar ansawdd aer a dŵr i lawr yr afon.^[5] O ganlyniad, gall y maetholion hyn ddod i mewn i ecosystemau dyfrol ac maent yn cyfrannu at gynnydd mewn ewtroffeiddio.^[6] Pan fydd ffermwr yn chwalu gwrtaith, boed yn organig neu wedi'i wneud yn synthetig, bydd rhywfaint ohono'n cael ei olchi ymaith fel dŵr ffo.^[7]

1. ↑ Walters, Arlene, gol. (2016). Nutrient Pollution From Agricultural Production: Overview, Management and a Study of Chesapeake Bay. Hauppauge, NY: Nova Science Publishers. ISBN 978-1-63485-188-6.
2. ↑ "Reactive Nitrogen in the United States: An Analysis of Inputs, Flows, Consequences, and Management Options, A Report of the Science Advisory Board" (PDF). Washington, DC: US Environmental Protection Agency (EPA). EPA-SAB-11-013. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar February 19, 2013.
3. ↑ Seo Seongwon; Aramaki Toshiya; Hwang Yongwoo; Hanaki Keisuke (2004-01-01). "Environmental Impact of Solid Waste Treatment Methods in Korea". Journal of Environmental Engineering 130 (1): 81–89. doi:10.1061/(ASCE)0733-9372(2004)130:1(81). https://archive.org/details/sim_journal-of-environmental-engineering_2004-01_130_1/page/n86.
4. ↑ "Fertilizer 101: The Big Three―Nitrogen, Phosphorus and Potassium". Arlington, VA: The Fertilizer Institute. 2014-05-07. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-06-05. Cyrchwyd 2023-05-10.
5. ↑ "The Sources and Solutions: Agriculture". Nutrient Pollution. EPA. 2021-11-04.
6. ↑ Huang, Jing; Xu, Chang-chun; Ridoutt, Bradley; Wang, Xue-chun; Ren, Pin-an (August 2017). "Nitrogen and phosphorus losses and eutrophication potential associated with fertilizer application to cropland in China". Journal of Cleaner Production 159: 171–179. doi:10.1016/j.jclepro.2017.05.008.
7. ↑ Carpenter, S. R.; Caraco, N. F.; Correll, D. L.; Howarth, R. W.; Sharpley, A. N.; Smith, V. H. (August 1998). "Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen". Ecological Applications 8 (3): 559. doi:10.2307/2641247. JSTOR 2641247. https://archive.org/details/sim_ecological-applications_1998-08_8_3/page/n4.